Osjećaj nedostatka zraka (otežano disanje): zašto nam se događa?

Dispneja ili zaduha izraz je kojim se opisuje otežano disanje. Riječ potječe iz grčkog jezika: „dys“- što znači teško, otežano, i „pneuma“ što znači disanje – dakle, doslovno govorimo o otežanom disanju. Dispneja je čest razlog javljanja bolesnika u jedinice hitne medicinske pomoći, pa je tako 2011. godine u Sjedinjenim Američkim Državama zabilježeno 3,7 milijuna posjeta hitnoj medicinskoj pomoći zbog otežanog disanja.

Uloga respiratornog sustava ponajprije se, među ostalim, odražava u izmjeni plinova i održavanju acido-bazne homeostaze tako da se i svaki poremećaj navedenih funkcija odražava na ukupno funkcioniranje i klinički status bolesnika.

Dispneja je jedan od najčešćih simptoma bolesti čiji uzrok i diferencijalna dijagnoza obuhvaćaju brojna klinička stanja od blagih, kratkotrajnih bolesti pa sve do akutnih, hitnih stanja opasnih za život.

Najčešći uzroci dispneje

Uzroci dispneje su mnogobrojni i složeni, a bolesnici je različito doživljavaju i opisuju, što ovisi o uzroku. Većina bolesnika s dispnejom može se prema uzroku kategorizirati u dvije skupine: bolesnike s respiratornim bolestima i bolesnike s bolestima srca i velikih krvnih žila. Stoga se u kliničkoj praksi često i koriste izrazi respiratorna i kardijalna dispneja.

U podlozi respiratorne dispneje mogu biti poremećaji centra za disanje, poremećaji ventilacije pluća i izmjene plinova. Kada je riječ o kardijalnoj dispneji najčešće se spominje disfunkcija miokarda lijeve klijetke. Međutim, treba imati na umu da se navedeni uzroci dispneje međusobno mogu i isprepletati.

Respiratorni uzroci dispneje:

• Pogoršanje KOPB-a
• Pogoršanje astme
• Plućna embolija
• Pneumotoraks
• Pneumonija
• Pleuritis

Srčanožilni uzroci dispneje:

• Akutni koronarni sindrom
• Akutizacija kroničnog popuštanja srca
• Plućni edem
• Poremećaji ritma i provođenja
• Bolesti srčanih zalistaka

Uzimanje anamneze

Pri uzimanju podataka od bolesnika, nekoliko važnih čimbenika treba uzeti u obzir: trajanje dispneje, njezinu težinu, pridružene simptome te prisutnost drugih bolesti ili čimbenika rizika.

Prema trajanju, dispneja može biti akutna, subakutna i kronična. Akutna se dispneja javlja iznenada, najčešće tijekom nekoliko minuta i akutni je simptom teških i potencijalno fatalnih bolesti kao što su akutna plućna embolija, infarkt miokarda, akutna valvularna insuficijencija, plućni edem i slično. Subakutna dispneja javlja se u periodu od nekoliko sati do nekoliko dana i najčešće ju uzrokuju bronhalna astma, pogoršanje KOPB-a ili kronično popuštanje srca. Kronična dispneja razvija se tijekom nekoliko tjedana ili mjeseci i povezana je s kroničnim bolestima kao što su popuštanje srca, kardiomiopatije, KOPB, plućna fibroza, kronične bolesti srčanih zalistaka, kronična plućna hipertenzija, a u nekih bolesnika može biti i prvi simptom anemije.

Akutizacija kronične dispneje kod bolesnika s poznatom srčanom, neuromuskularnom ili plućnom bolesti najčešće upućuje na pogoršanje i progresiju bolesti.

Teška dispneja javlja se najčešće akutno kod bolesnika s plućnim edemom, tenzijskim pneumotoraksom, teškim akutnim napadajem astme, opstrukcijom velikoga dišnog puta ili u masivnoj plućnoj emboliji.

Povišena tjelesna temperatura, osobito ona udružena s kašljem, često može upućivati na pneumoniju, bronhitis, laringitis i u teškim slučajevima sepsu.

Dispneja udružena s krizama svijesti ili osjećajem preskakanja srca često se uočava kod bolesnika s poremećajima ritma i provođenja te u onih s plućnom embolijom. Nerijetko se otežano disanje može javiti i tijekom emocionalnoga stresa.

Postavljanje dijagnoze

Uz dobro uzimanje podataka od pacijenta i klinički pregled, osnovne laboratorijske pretrage i slikovne metode značajno pridonose dijagnozi dispneje. Uobičajeni skup pretraga uključuje: pulsnu oksimetriju ili acido-bazni status, osnovne biokemijske nalaze, nalaz krvne slike, D-dimerskog testa i u novije vrijeme B-natriuretskog peptida (BNP).

Obradu je najčešće dovoljno nadopuniti elektrokardiogramom  i preglednom radiološkom snimkom srca i pluća. Pulsna oksimetrija i acido-bazni status jeftine su, brze i široko dostupne metode procjene oksigenacije i izmjene plinova.

Znakovi za uzbunu

• Dispneja u mirovanju prilikom pregleda
• Smanjena razina svijesti ili konfuzija
• Korištenje pomoćne muskulature, oslabljeno disanje
• Bol u prsištu
• Mršavljenje
• Noćno znojenje

Dispneja je, dakle, pojava gubitka daha, odnosno kratkoće daha, koja može biti posljedica tjelesne aktivnosti, ali i raznih ozbiljnih zdravstvenih stanja. Važno je na vrijeme posjetiti liječnika kako bi se otkrio pravi uzrok problema i primijenilo odgovarajuće liječenje.