Pneumotoraks: uzroci, simptomi i liječenje

Prsni koš u sebi čuva za život vitalne organe kao što su pluća i srce te najveće arterije koje vode arterijsku krv u srce, u glavu i u gornje ekstremitete. Isto tako, kroz prsni koš do srca dolaze gornja i donja šuplja vena te dovode vensku krv iz cijelog tijela, koju zatim srce preko plućne arterije dovede u pluća. Kroz prsni koš prolazi i jednjak, od ždrijela do želuca u trbušnoj šupljini. Tu prolazi i još niz živaca, važnih za govor, za rad srca i crijeva, te živci za ošit koji su važni za disanje.

Pleuralni prostor – što je to?

Organe prsnog koša izvana opkoljuje dvanaest pari rebara između kojih su mišići važni za disanje (zajedno s ošitom). Unutrašnja strana rebara i prostor između niza rebara prekriveni su tankom vezivnom opnom, nazvanom pleura parietalis. Oba plućna krila su pak omotana s isto takvom tankom vezivnom opnom, nazvanom pleura visceralis. Između pleure parietalis i pleure visceralis nalazi se virtualni prostor (pleuralni prostor). U tom prostoru se nalazi vrlo malo sluzave tekućine, tek toliko da podmaže obje pleure, kako bi bez trenja pri disanju klizile jedna po drugoj.

U mozgu postoji centar za disanje i on preko živaca za prsni koš, kao i preko živaca za ošit, omogućuje širenje prsne šupljine, a negativni tlak u pleuralnoj šupljini širi pluća, da bi pritom u njih ulazio zrak (to je ustvari udah). Potom slijedi otpuštanje mišićno-koštane stijenke prsnog koša i paralelno s time i relaksacija ošita, što stisne pluća i veći dio zraka iz pluća se izdahne.

Pneumotoraks i kakav može biti

Nakupljanje zraka u pleuralnom prostoru naziva se pneumotoraks. Plućno krilo može kolabirati samo djelomično (djelomični pneumotoraks) ili u potpunosti (potpuni pneumotoraks).

Primarni spontani pneumotoraks nastaje bez prethodne traume prsnog koša, u osoba bez primarne bolesti pluća. Najčešći mu je uzrok puknuće gornjih plućnih mjehurića (tik ispod pleure visceralis) čime je otvoren put izlasku zraka u virtualni prostor između jedne i druge pleure. Najčešće nastaje u mladih, visokih, mršavih muškaraca, a pogoduje mu i pušenje. U tih osoba su česti recidivi (ponavljanje) pneumotoraksa.

Sekundarni spontani pneumotoraks nastaje u bolesnika s prethodnom plućnom bolesti, najčešće KOPB-om (kroničnom opstruktivnom plućnom bolesti).

Traumatski pneumotoraks nastaje ozljedom prsnog koša:

• s puknućem rebara s pomakom,
• s rupturom bronha ili traheje (dušnika), primjerice pri padu, u prometnim nesrećama,
• u posljednje vrijeme i uslijed invazivnih intratorakalnih dijagnostičkih ili terapijskih zahvata (biopsija pleure ili pluća te pri postavljanju venskog katetera ispod ključne kosti).

Tenzijski ili ventilni pneumotoraks nastaje kao posljedica ventilacijskog mehanizma koji dopušta ulazak zraka u pleuralni prostor samo pri udisaju, a u izdisaju je izlazak zraka onemogućen. Time se količina zraka u pleuralnom prostoru postupno povećava, dolazi do potiskivanja intratorakalnih organa na suprotnu stranu, smanjuje se venski priljev u srce, a time i izbacivanje krvi iz srca. Bolesnik je životno ugrožen i potrebna je hitna pleuralna punkcija, odnosno uvođenje posebne igle u pleuralni prostor kako bi se uklonio zrak.

Simptomi i postavljanje dijagnoze

Simptomi pneumotoraksa su:

• naglo nastala bol u prsnom košu (torakalna bol) i
• postupno pogoršanje zaduhe.   

Dijagnoza se postavlja na temelju anamneze, kliničkog pregleda, rendgenske snimke i oksigenacije krvi. Pacijenti se žale na bol u prsima i nestašicu zraka.

Pri kliničkom pregledu uočava se smanjena pokretljivost one strane prsnog koša na kojoj je pneumotoraks. Perkutorno (udaranjem prstom po prstu) na zahvaćenoj strani imamo takozvani timpanizam koji je tipičan za prostor pun zraka, a stetoskopom na zahvaćenoj strani prsnog koša dobijemo jako oslabljeno ili posve nečujno disanje.

Rendgenska snimka prsnog koša nam pokaže kolabirano plućno krilo, a zasićenost krvi kisikom (oksigenacija) govori o težini poremećaja plućne funkcije.

Liječenje i prevencija pneumotoraksa

Liječenje ovisi o uzroku i o veličini pneumotoraksa.

Manji parcijalni primarni spontani pneumotoraks se može prepustiti spontanoj resorpciji, dakle spontanom oporavku.

Sekundarni spontani i traumatski pneumotoraks se liječi postavljanjem torakalnog drena s valvulom koja propušta zrak samo prema van (Heimlichova valvula).

Recidivirajući pneumotoraks se liječi insuflacijom (upuhivanjem) sklerozirajućeg sredstva uz pomoć videotorakoskopije.

Hitno liječenje tenzijskog ili ventilnog pneumotoraksa liječi se hitnom pleuralnom punkcijom.

Po pitanju prevencije spontanog pneumotoraksa, preporučuje se ne pušiti, a za prevenciju traumatskog pneumotoraksa savjetuje se poštivanje svih mjera zaštite pri radu na visini, baš kao i korištenje sigurnosnog pojasa u vozilu.